„Wszyscy wierni, zgodnie z własną pozycją, winni starać się prowadzić życie święte, przyczyniać się do wzrostu Kościoła i ustawicznie wspierać jego świętość.” (Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 210)
Pięć przykazań lektora:
Lektor poznaje i rozważa Słowo Boże i stara się prowadzić życie według niego.
Lektor starannie przygotowuje się do liturgii przez modlitwę, a także ćwiczy tekst czytań.
Lektor dba o czystość swojej duszy przez regularną spowiedź. Pilnuje czystości swojego języka.
Lektor świadczy o Chrystusie w swojej codzienności, przez postępowanie, postawy i sumienne wypełnianie swych obowiązków.
Lektor jest przykładem dla innych, młodszych ministrantów. Swoim życiem zachęca wszystkich do naśladowania wzorców zawartych w Słowie Bożym.
Do zadań lektora należy:
– wierna służba Słowu Bożemu;
– angażowanie się w sprawy Kościoła;
– współpraca w dziele apostolstwa;
– wykonywanie w zgromadzeniu liturgicznym czytań biblijnych (wszystkich prócz Ewagelii);
– wykonywanie psalmu;
– zapowiadanie intencji modlitwy powszechnej;
Lektor powinien w sytuacji braku ministrantów odpowiednich stopni zatroszczyć się o:
– przygotowanie ceremonii liturgicznej;
– wyznaczenie funkcji osobom czynnie uczestniczącym w liturgii;
– przygotowanie i odczytanie komentarzy;
Zawsze za sprawowaną liturgię bezpośrednio odpowiada kapłan. Lektor jest pierwszym, który bierze współodpowiedzialność i bezpośrednio prowadzi posługę liturgiczną.
Lektor pierwszym słuchaczem Słowa Bożego
Słowo Boże jest słowem „żywym i skutecznym” (Hbr 4, 12). Do pełnej jednak skuteczności zbawczej wymaga od człowieka postawy umiejętnego słuchania. Postawa ta jest najważniejszą i najdonioślejszą formą udziału wiernych w mszalnej liturgii Słowa Bożego.
Lektor stając w szeregu ludzi, którymi Bóg posługuje się w przekazywaniu swojego Objawienia, będąc specjalnym narzędziem Boga przemawiającego dzisiaj do człowieka, musi pamiętać, że jest pierwszym słuchaczem Słowa Bożego. Proklamując je podczas liturgii, powinien odnieść je najpierw do siebie samego, jako wezwanie domagające się bardzo konkretnej odpowiedzi.
Ponadto niezwykle ważnym wymaganiem, jakie się stawia lektorowi, jest jego właściwy stosunek do Pisma św. i troska o głębszą znajomość i rozumienie prawdziwego skarbca biblijnego. Lektor jest tym, który żyje Słowem Bożym, czyta je i nad nim rozmyśla, z niego czerpie tematy do refleksji i modlitwy.
Mając taki stosunek do Pisma św., można dopiero być prawdziwym, niezawodnym i pewnym głosicielem zbawienia w zgromadzeniu liturgicznym. To, co dla lektora stało się prawdziwą wartością, stara się przekazać innym.
Potrzeba przygotowania się do czytania
Aby przybliżyć słuchaczom zawartość treściową czytania, jego sens, nie wystarczy ciche przeczytanie tekstu. Treść Pisma św. ujęta jest bowiem w określonej formie językowej i w tej właśnie formie powinna być wypowiedziana i usłyszana. Dlatego lektor musi tekst, który zostanie odczytany w liturgii uczynić niejako najpierw własnym, bliskim i przez siebie zrozumiałym. Dlatego zadaniem czytającego jest nadać słowom właściwe brzmienie, co dokonuje się dzięki przygotowaniu. Krótko mówiąc, kto pragnie dobrze przygotować się do wykonania czytania, musi:
- znać tekst, czyli w porę zapoznać się z danym tekstem,
- rozumieć tekst, czyli poznać główne myśli zawarte w tekście,
- dokonać podziału tekstu na grupy i jednostki myślowe,
- kilkakrotnie odczytać tekst głośno, wyraźnie wypowiadając wszystkie słowa i akcentując jedynie to słowo, które w zdaniu (jednostce myślowej) posiada szczególne znaczenie.
Przygotowanie tekstu do odczytania wymaga czasu. Każdy jednak lektor, hcąc poprawnie wykonywać swoją posługę, powinien przygotować się do niej w domu, korzystając z księgi Pisma św., lub innych dostępnych dla niego pomocy.
Niedopuszczalne jest jednak zapoznawanie się z tekstem biblijnym dopiero w zakrystii na kilka minut przed rozpoczęciem Eucharystii. Poświęcony czas na przygotowanie z pewnością się opłaca: wzrasta pewność i radość podczas czytania, natomiast wspólnota może lepiej zrozumieć usłyszane słowo Boże. Tekst nieprzygotowany świadczyłby o wielkiej lekkomyślności lektora, lekceważącym stosunku do słowa Bożego i słuchaczy. Przez takie niedbalstwo i brak odpowiedzialności lektora ucierpiałaby na tym prawda Bożego słowa w uszach słuchaczy. Można w ten sposób zmarnować i zaprzepaścić wielkie skarby słowa Bożego, niejako „uśmiercić” żywe słowo Chrystusa, które nie dotrze i nie spełni pokładanych nadziei.
Stara zasada, dotycząca nauczania poprawności językowej, brzmi: ” mówienia uczy się człowiek przez mówienie”. Każda odbyta rozmowa, każdy kolejno głośno odczytany tekst biblijny, jest równocześnie ćwiczeniem na przyszłość. Warto więc wielokrotnie przeczytać tekst, co pozwoli zrewidować i ocenić własne mówienie. Dużą pomocą może być także ocena innych słuchaczy. Będzie ona jednak tylko wtedy sensowna i pomocna, gdy nacechowana zostanie obiektywizmem i rzeczywistym pragnieniem udoskonalenia sztuki czytania.
Umiejętność poprawnego mówienia
Teologiczno pastoralne wprowadzenie do Lekcjonarza mszalnego wskazuje, że posługa lektora wymaga zrozumiałego i komunikatywnego mówienia. Sam sposób, w jaki lektorzy czytają: głośno, wyraźnie i mądrze, przyczynia się przede wszystkim do właściwego przekazania zgromadzeniu słowa Bożego przez czytania (WL 14).
Podobnie na ten temat mówi Wprowadzenie do mszału:
Ażeby wierni słuchając natchnionych czytań przejęli się żywą miłością Pisma świętego, konieczne jest, aby lektorzy wykonujący tę posługę, nadawali się do niej i otrzymali staranne przygotowanie (WOMR 66).
Kryterium wyboru lektorów powinna stanowić umiejętność poprawnego mówienia. W umiejętności tej zawarte są określone kwalifikacje duchowe i przygotowanie techniczne, które ma na celu przyswojenie lektorom pewnej sztuki publicznego czytania, zarówno żywym głosem jak i przy pomocy współczesnych urządzeń nagłaśniających.
Mówienie należy do codziennych czynności człowieka, jest nierozdzielnie z nim związane. SLektor pragnący poprawnie i zgodnie z wolą Kościoła wykonywać w liturgii swoją posługę, powinien pracować nad prawdziwą sztuką mówienia:
- wiarygodnego,
- sensownego,
- wyraźnego,
- spokojnego,
- naturalnego,
- publicznego.
Mówienie wiarygodne
Lektorzy są członkami wspólnoty parafialnej. Są więc znani jako współmieszkańcy, krewni, przyjaciele czy sąsiedzi. Ich zachowanie decyduje o tym, że wzbudzają zaufanie. Wówczas, gdy na ambonie obwieszczają słowo Boże, także są wiarygodni. Nie sprawiają wrażenia, że odgrywają jakąś rolę, jak gdyby stali na scenie. Od lektorów oczekuje się, by mówili tak, jak myślą, a wymagania jakie niesie ze sobą Boże słowo odnosili tak samo do siebie, jak obwieszczają je innym wiernym. W przeciwnym wypadku wiarygodność i owocność przekazu jest zagrożona.
Mówienie sensowne
Słuchacze słowa Bożego muszą odczuwać bardzo wyraźnie, że lektor zrozumiał to, co przeczytał, a przynajmniej zatroszczył się o właściwe zrozumienie przeczytanego tekstu. Tylko wówczas można przekazać innym sens tekstu, jeśli samemu się go najpierw zrozumiało i przyjęło. Nonsensem i niedorzecznością jest mechaniczne odtwarzanie stów, nawet jeśli są one wyraźnie artykułowane i poprawnie akcentowane, a nie zostały najpierw zrozumiane i przyjęte przez samego lektora.
Mówienie wyraźne
Szacunek dla słuchaczy słowa Bożego wymaga, aby każde słowo i każde zdanie mogło być dobrze zrozumiane. Jasność i czytelność wypowiadanych słów jest wyrazem miłości bliźniego. Świadek Słowa, który odważa się przed wiernymi objawiać to, co zostało mu powierzone – słowo samego Boga, i nie stara się być zrozumiany, nie mówi dostatecznie wyraźnie, nie jest dobrym świadkiem.
Mówienie spokojne
Obwieszczanie słowa Bożego nie może się dokonywać z niepokojem i pośpiechem. Zbyt szybkie tempo czytania wprowadza u słuchaczy niepokój. Nie są oni wówczas zdolni do przyjęcia i przyswojenia sobie przekazywanych w słowie Bożym zbawczych treści. Lektor podczas liturgii powinien czytać słowo Boże w tempie umiarkowanym, a więc ani zbyt szybko ani zbyt wolno.
Mówienie naturalne
Oficjalne, publiczne wystąpienie przed parafią jest dla wielu silną pokusą, aby czytać tekst biblijny w sposób „nadzwyczajny”, niezwykły, zabarwiony dziwną, obcą dla ucha stylizacją. Czytanie takie brzmi w gruncie rzeczy nienaturalnie, sztucznie i jest zwykłym udawaniem; stwarza również niewłaściwą obcość i barierę pomiędzy lektorem i wspólnotą liturgiczną. Przede wszystkim jednak taki nienaturalny sposób czytania biblijnego odwraca uwagę słuchaczy od słowa Bożego i stawia w pewnym sensie na pierwszy plan samego lektora. Czytanie Pisma św.: nie jest deklamacją wierszyka lub grą w ludowym teatrze amatorskim. Jest proklamacją słowa Bożego, które chce skutecznie działać w sercach słuchających go. W dużej mierze zależy to od lektora, od jego umiejętności odpowiedniego, naturalnego mówienia.
Mówienie publiczne
Mówienie publiczne a liturgia – z definicji dokonuje się publicznie, posiada swoją specyfikę i stawia przed lektorem szczególne wymagania. Należy bacznie obserwować reakcję słuchaczy i poprzez stałą pracę nad sobą, nad własną sztuką wymowy, poprawiać mogące się pojawić błędy. Mogą do nich należeć, np. „mamrotanie” tekstu pod nosem tak, jakby lektor nie zauważał , że wokół znajdują się ludzie, którzy pragną usłyszeć Boże orędzie, albo obwieszczanie miłości Bożej w taki sposób, jakby chciało się wspólnotę słuchających radykalnie potępić, osobiście upomnieć. Powiedział ktoś, że jeśli w kościele nikt nie kaszle, nie wyciera nosa albo nie chrząka, wtedy jakby cel jest osiągnięty: ludzie nie mają na nic innego czasu, jak tylko na słuchanie słowa, które jest obwieszczane w sposób piękny i godny, z należną czcią i miłością.
Nawiązanie kontaktu ze słuchaczami słowa Bożego
Każde publiczne czytanie jakiegoś tekstu, a więc także proklamacja tekstu biblijnego przez lektora, zakłada uprzednie nawiązanie kontaktu ze słuchaczami. Bezsłowne komunikowanie poprzedza zawsze porozumiewanie się poprzez słowa i towarzyszy mu. Chwila nawiązania jednak takiego kontaktu winna być odpowiednia.
Początek liturgii słowa Bożego czyli moment, w którym lektor rozpoczyna pełnić swoją posługę, jest bardzo wyraźnie zaznaczony. Po zajęciu przez wiernych postawy siedzącej, czekają oni na proklamację słowa Bożego. Ta krótka chwila przerwy, milczenia, jakby pozornej bezczynności posiada niezwykle ważne znaczenie – jest wyrazem oczekiwania i gotowości przyjęcia słowa Bożego. Jest stosowna, odpowiednia i bardzo wyraźnie zalecana, ponieważ liturgia słowa ma sprzyjać medytacji. Trzeba zatem wyzwolić się od wszelkiego pośpiechu, który może utrudniać skupienie.
Dialog między Bogiem i ludźmi, odbywający się pod natchnieniem Ducha Świętego, wymaga krótkich chwil ciszy, dostosowanych do potrzeb zgromadzenia, aby wierni mogli przyjąć do serca słowo Boże i przygotować na nie odpowiedź przez modlitwę (WL 28).
Bardzo pomocne w zachowaniu chwili milczenia przed rozpoczęciem samej liturgii słowa okazuje się zwrócenie uwagi na swój oddech. Świadome, swobodne i głębokie oddychanie brzuchem przynosi wewnętrzny spokój oraz pozwala opanować napięcie, związane z tremą. Lektor może wówczas z głębokim spokojem, po zakończonej modlitwie dnia, czyli kolekcie udać się na ambonę, rzucić spojrzeniem na otwarty lekcjonarz, nawiązać wzrokowy kontakt ze wspólnotą słuchających, a następnie rozpocząć odczytywanie świętego tekstu. Nie wolno jednak lektorowi nigdy rozpoczynać czytania, zanim wpierw wszyscy nie zajmą postawy siedzącej, tak kapłan celebrujący, służba liturgiczna jak i wierni, i dopóki nie wytworzy się natężona uwaga wśród słuchaczy, umożliwiająca słuchanie słowa Bożego w całości.
Dopiero właściwa dyspozycja a wiernych do przyjęcia słowa Bożego, pozwala lektorowi na nawiązanie z nimi kontaktu wzrokowego. Trzeba umieć bez większego trudu nawiązać taki właśnie kontakt ze słuchaczami. Dokonuje się to przez krótkie spojrzenie na wspólnotę przed pierwszym wypowiedzianym słowem. Takie spojrzenie, nacechowane życzliwością i ciepłem, powoduje zmniejszenie napięcia towarzyszącego czytaniu. Również kontakt wzrokowy podczas czytania staje się pomocny, np. gdy zapowiadamy lekturę Pisma św, albo gdy zaistnieją w nim uzasadnione dłuższe pauzy. Wówczas kontakt wzrokowy rozstrzyga i decyduje o powodzeniu komunikowania się, dzięki niemu łatwo można zauważyć, czy słuchacze rozumieją usłyszane słowa; ogarnięcie wiernych wzrokiem reguluje tempo mówienia, natężenie głosu, artykulację oraz sprawia, że czytający dostosowuje się do pomieszczenia, w którym czyta.
Ze sprawowaniem posługi lektora związane jest przyjęcie właściwej postawy ciała, która nie pozostaje także bez wpływu na nawiązanie kontaktu ze słuchaczami. Ważne jest zachowanie lektora podczas zgromadzenia liturgicznego: spokojne, zharmonizowane, odpowiednie do modlitewnej atmosfery. Nie bez znaczenia jest również sposób podchodzenia lektora do ambony, trzymanie lekcjonarza, układ rąk. Lektor zachowując postawę stojącą przy ambonie, naturalną i swobodną, powinien być wyprostowany. W sytuacji gdyby zbyt niska ambona zmuszała do niewłaściwej postawy ciała i kierowała wzrok lektora zupełnie w dół, należy księgę lekcjonarza wziąć do ręki i trzymać ją swobodnie w takiej wysokości, aby podczas czytania tylko nieznacznie schylać głowę i aby przy podnoszeniu wzroku, i ponownym odszukiwaniu czytanego tekstu, nie zrodziło się żadne nerwowe, zakłócające poruszenie.
Ten rodzaj oddechu dostarcza wielką ilość powietrza i jest koniecznym warunkiem prawidłowego mówienia. Poprawia także rezonans czyli rozleganie się głosu. Przy oddychaniu brzuchem przedłużony zostaje wydech, co z kolei odbija się korzystnie na układzie wegetatywnym, zmniejsza stresy i w ten sposób uspokaja. Dzięki niemu można skutecznie przezwyciężyć wewnętrzne napięcie występujące przed czytaniem, jeśli przed jego rozpoczęciem, jeszcze podczas przejścia do ambony i w czasie nawiązywania wzrokowego kontaktu ze zgromadzeniem, zwróci się uwagę na spokojne, głębokie oddychanie, osobno uwzględniając także jeden długi wydech. Można wówczas odczuć, jak zmniejszają się uderzenia serca i ogarnia nas wewnętrzny spokój.
Akcent
Lektor, spełniając swoją posługę w zgromadzeniu, powinien posiadać nie tylko wewnętrzną predyspozycję głosiciela słowa Bożego, ale też takie przygotowanie, które pozwalałoby mu przekazywać to słowo poprawnie od strony technicznej, z wykorzystaniem wszystkich środków ekspresyjnych, do których należy także akcent. Akcent – zwany inaczej przyciskiem, jest sposobem wymawiania wyrazów. Każdy wyraz wielosylabowy posiada w języku polskim jedną sylabę wymawianą głośniej, energiczniej i na nieco wyższym tonie. Akcent wyrazowy albo gramatyczny pełni bardzo ważną funkcję w języku – jest obok pauz, ważnym sygnałem dźwiękowym, grupującym sylaby w wyrazy. Ułatwia on rozpoznawanie i rozumienie wyrazów, a tym samym całego tekstu. W języku polskim akcentuje się przedostatnią sylabę wyrazu, czyli drugą od końca. Inaczej akcentuje się niektóre wyrazy obcego pochodzenia. W wyrazach tych akcent pada na trzecią sylabę od końca:
botánika, dialéktyka, fízyka, gimnástyka, lógika, polítyka.
Często spotyka się u czytających słowo Boże niepoprawne akcentowanie form czasownikowych z końcówką -śmy, -ście. Akcent w tych formach pada zawsze na trzecią sylabę od końca, np.:
robíliśmy, czekáliśmy, mówíliśmy, pisáliście, zapomniéliście. Czyli akcentujemy wyraz podstawowy, jakby nie było tego przyrostka -śmy itd.
Podobne zjawisko występuje w trybie przypuszczającym, np. pószedłbym, písałbym, słýszałbyś. Warto też wiedzieć, że pewne grupy wyrazów jednosylabowych nie posiadają w ogóle własnego akcentu i łączą się w całość akcentowaną z wyrazem poprzedzającym albo następującym.
Istnieje też poza tym w języku polskim wiele wyrazów, w których akcent jest chwiejny, fakultatywny. Czynnikami, które zmieniają akcent są względy logiczne i rytmiczne. Szczegółowe zasady i przykłady poprawnego akcentowania zawierają podręczniki gramatyki języka polskiego, do których lektor winien często zaglądać.
Jak każdy wyraz posiada sylabę akcentowaną, tak każde zdanie ma wyraz, który należy szczególnie wyodrębnić, czyli akcent zdaniowy albo logiczny, nadający zdaniu jednoznaczny sens. Odczytując jakiś tekst, staramy się w zdaniu podkreślić ten wyraz lub tę część zdania, która wydaje się nam najważniejsza i która wyraża główną myśl. Na nią to pragniemy zwrócić uwagę słuchaczy. To samo zdanie może zmienić swoje znaczenie w zależności od tego, jaki wyraz w nim zaakcentujemy. Akcent położony na słowie niewłaściwym, zniekształca sens zdania. Dlatego do niezbędnego przygotowania każdego lektora należy znalezienie właściwego akcentu. Lektor, przygotowując czytanie biblijne, musi wielokrotnie głośno odczytać dany tekst, zrozumieć jego sens i wreszcie znaleźć właściwy wyraz w zdaniu, który o tym sensie decyduje, by następnie móc ten wyraz odpowiednio wyodrębnić. Może się to dokonać przez zmianę intonacji albo przez zwiększenie dynamiki głosu. Akcentowany wyraz jest też niekiedy wymawiany dłużej, a czasem poprzedzany pauzą, aby go wyróżnić z szybkiego potoku wyrazów.
Dzięki akcentowi gramatycznemu i logicznemu można osiągnąć u słuchaczy lepsze zrozumienie treści zdania i całe o tekstu biblijnego.
Oddychanie
Oddychanie odgrywa niezwykle ważną rolę, nie tylko dla właściwego funkcjonowania głosu w procesie mówienia, lecz także dla przezwyciężenia tremy przed publicznym wystąpieniem i koniecznego w czasie czytania odprężenia. Przyglądając się czynności oddychania, zwrócić można uwagę na dwa różne rodzaje oddechu, które zmierzają do tego, aby dostarczyć klatce piersiowej miejsca dla swobodnego przepływu powietrza z zewnątrz do płuc.
Pierwszy – zwany oddechem szczytowym, powoduje lekkie uniesienie ramion przy wdychaniu, drugi zaś polega na rozstępie żeber całej klatki piersiowej i ruchu powłoki brzusznej (przepony). Przepona jest głównym mięśniem oddechowym. Podczas wydechu unosi się ona wysoko ku górze, zmniejszając w ten sposób przestrzeń do płuc, które udzielają powietrza przepływającego równomiernie do krtani. Przy czynności wdychania przepona opada w dół i pobudza płuca do rozszerzania się i zaczerpnięcia powietrza. Chociaż nie spostrzega się i nie wyczuwa przepony, zauważyć można ruch powłoki brzusznej, która podczas spłaszczania się przepony przy wdechu, sklepia się do wewnątrz. To spostrzeżenie stało się źródłem nazwy tego rodzaju oddechu – oddech brzuszny.
/ za: Służba Liturgiczna Diecezji Warszawsko-Praskiej /
